Ateroskleroz (Damar sertliği) Nedir?

Arterioskleroz ve ateroskleroz bazen aynı şeyi ifade etmek için kullanılır. Ancak bu iki terim arasında bir fark vardır.

Damar sertliği oksijen ve besinleri kalpten vücudun geri kalanına taşıyan kan damarları kalınlaşıp sertleştiğinde meydana gelir. Bu kan damarlarına atardamar denir. Sağlıklı atardamarlar esnek ve elastiktir. Ancak zamanla atardamarlardaki duvarlar sertleşebilir, bu duruma genellikle atardamar sertleşmesi denir.

Ateroskleroz özel bir damar sertliği türüdür.

Ateroskleroz, atardamar duvarlarının içinde ve üzerinde yağ, kolesterol ve diğer maddelerin birikmesidir. Bu birikmeye plak denir. Plak, atardamarların daralmasına ve kan akışının engellenmesine neden olabilir. Plak ayrıca patlayarak kan pıhtısına yol açabilir.

Ateroskleroz genellikle bir kalp rahatsızlığı olarak kabul edilse de, vücudun herhangi bir yerindeki atardamarları etkileyebilir. Ateroskleroz tedavi edilebilir. Sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları aterosklerozu önlemeye yardımcı olabilir.

Damar Sertliği Belirtileri

Hafif ateroskleroz genellikle belirti vermez.

Ateroskleroz belirtileri genellikle bir atardamar o kadar daralana veya tıkanana kadar ortaya çıkmaz ki organlara ve dokulara yeterli kan gönderemez. Bazen bir kan pıhtısı kan akışını tamamen engeller. Pıhtı parçalanabilir. Bu olursa kalp krizi veya felce neden olabilir.

Orta ila şiddetli aterosklerozun belirtileri hangi atardamarların etkilendiğine bağlıdır. Örneğin, aterosklerozunuz varsa:

• Kalp atardamarlarınızda, Angina adı verilen göğüs ağrısı veya baskısı yaşayabilirsiniz.
• Beyninize giden atardamarlarda,kollarınızda veya bacaklarınızda ani uyuşukluk veya güçsüzlük, konuşma güçlüğü, peltek konuşma, bir gözde ani veya geçici görme kaybı veya yüzünüzde kaslarda sarkma olabilir. Bunlar geçici iskemik atak (TIA) belirtileridir. Tedavi edilmeyen TIA, felce yol açabilir.
• Kollarınızdaki ve bacaklarınızdaki atardamarlarda,yürürken bacak ağrısı yaşayabilirsiniz, buna topallama denir. Bu, periferik arter hastalığının (PAD) bir belirtisidir. Ayrıca etkilenen kol veya bacakta daha düşük kan basıncınız olabilir.
• Böbreklerinize giden atardamarlarda,yüksek tansiyon veya böbrek yetmezliği yaşayabilirsiniz.

Ne zaman doktora görünmeli?

Aterosklerozunuz olduğunu düşünüyorsanız, sağlık kontrolü için randevu alın. Erken teşhis ve tedavi, aterosklerozun kötüleşmesini durdurabilir. Tedavi, kalp krizi, felç veya başka bir tıbbi acil durumu önleyebilir.

Göğüs ağrınız varsa veya geçici iskemik atak veya felç belirtileri gösteriyorsanız acil tıbbi yardım alın:

• Kollarda veya bacaklarda ani uyuşma veya güçsüzlük.
• Konuşmada sorun var.
• Konuşma bozukluğu.
• Bir gözde ani veya geçici görme kaybı.
• Yüz kaslarının sarkması.

Damar Sertliği Nedenleri

Ateroskleroz, yavaş yavaş kötüleşen bir hastalıktır. Çocukluk kadar erken bir dönemde başlayabilir. Kesin nedeni bilinmemektedir. Bir atardamarın iç tabakasında hasar veya yaralanma ile başlayabilir. Atardamar hasarı şunlardan kaynaklanabilir:

• Yüksek tansiyon.
• Yüksek kolesterol.
• Kanda bulunan bir yağ türü olan trigliseridin yüksek olması.
• Sigara veya diğer tütün ürünlerinin kullanımı.
• Diyabet.
• İnsülin direnci.
• Obezite.
• Bilinmeyen bir nedenden veya artrit, lupus, sedef hastalığı veya inflamatuvar bağırsak hastalığı gibi hastalıklardan kaynaklanan iltihaplanma.

Bir atardamarın iç duvarı hasar gördüğünde, kan hücreleri ve diğer maddeler yaralanma bölgesinde toplanabilir. Bu maddeler atardamarın iç astarında birikir.

Zamanla yağlar, kolesterol ve diğer maddeler de kalp atardamarlarının duvarlarında ve içinde birikir. Bu birikime plak denir. Plak, atardamarların daralmasına neden olabilir. Daralan atardamarlar kan akışını engelleyebilir. Plak ayrıca patlayarak kan pıhtısına yol açabilir.

Risk faktörleri

Kontrol edemediğiniz ateroskleroz risk faktörleri şunlardır:

• Yaşlanma.
• Ailede erken yaşta kalp hastalığı veya felç öyküsü olması.
• Ateroskleroza yakalanma olasılığını artıran genlerdeki değişiklikler.
• Lupus, inflamatuar bağırsak hastalığı veya sedef hastalığı gibi iltihaplı rahatsızlıklara sahip olmak.

Ateroskleroz için kontrol edebileceğiniz risk faktörleri şunlardır:

• Sağlıksız beslenme.
• Diyabet.
• Yüksek tansiyon.
• Yüksek kolesterol.
• Egzersiz eksikliği.
• Obezite.
• Uyku apnesi.
• Sigara ve diğer tütün ürünlerinin kullanımı.

Komplikasyonlar

Aterosklerozun komplikasyonları hangi atardamarların daraldığına veya tıkandığına bağlıdır. Örneğin:

Koroner arter hastalığı: Kalbe yakın atardamarlardaki ateroskleroz koroner arter hastalığına yol açabilir. Bu göğüs ağrısına, kalp krizine veya kalp yetmezliğine neden olabilir.

Karotis arter hastalığı: Bu, beyne yakın atardamarlarda aterosklerozdur. Komplikasyonlar arasında geçici iskemik atak (TIA) veya felç bulunur.

Periferik arter hastalığı: Bu, kollardaki veya bacaklardaki atardamarlarda aterosklerozdur. Komplikasyonlar arasında etkilenen bölgelerdeki kan akışının tıkanması veya değişmesi yer alır. Nadiren, kan akışının olmaması kangren adı verilen doku ölümüne neden olabilir.

Anevrizmalar: Bazen ateroskleroz bir atardamarın duvarında bir çıkıntı oluşturabilir. Buna anevrizma denir. Anevrizma vücudun herhangi bir yerinde oluşabilir. Anevrizması olan çoğu kişide hiçbir semptom görülmez. Bir anevrizma patlarsa, vücut içinde yaşamı tehdit eden kanamaya neden olabilir.

Kronik böbrek hastalığı: Ateroskleroz, böbreklere giden atardamarların daralmasına neden olabilir. Bu, böbreklerin yeterli oksijen açısından zengin kan almasını engeller. Böbrekler, vücuttan sıvıları ve atık ürünleri uzaklaştırmaya yardımcı olmak için kan akışına ihtiyaç duyar.

Önleme

Aterosklerozu tedavi etmek için önerilen aynı sağlıklı yaşam tarzı değişiklikleri, onu önlemeye de yardımcı olur. Bu yaşam tarzı değişiklikleri atardamarların sağlıklı kalmasına yardımcı olabilir:

• Sigara ve tütün ürünleri kullanmayınız.
• Besleyici gıdalar tüketin.
• Düzenli egzersiz yapın ve aktif bir yaşam tarzına sahip olun.
• Sağlıklı bir kiloda kalın.
• Kan basıncını, kan şekerini ve kolesterolü kontrol altına alın.

Tanı

Aterosklerozu teşhis etmek için sağlık uzmanınız sizi muayene eder ve kalbinizi dinler. Genellikle semptomlarınız ve aile sağlık geçmişiniz hakkında sorular sorulur. Kalp hastalıkları konusunda eğitim almış, kardiyolog adı verilen bir doktora gönderebilirsiniz.

Sağlık uzmanınız stetoskopla kalbinizi dinlerken bir uğultu sesi duyabilir.

Testler

Koroner kalsiyum taraması

Kalbinizin ve atardamarlarınızın sağlığını kontrol etmek için testler yapılabilir. Testler aterosklerozu teşhis etmeye ve nedenini bulmaya yardımcı olabilir.

Kan testleri: Kan testleri kan şekeri ve kolesterol seviyelerini kontrol edebilir. Yüksek kan şekeri ve kolesterol seviyeleri ateroskleroz riskini artırır. Atardamar iltihabıyla bağlantılı bir proteini kontrol etmek için C-reaktif protein (CRP) testi de yapılabilir.

Elektrokardiyogram (EKG veya EKG): Bu hızlı ve ağrısız test kalbin elektriksel aktivitesini ölçer. EKG sırasında, üzerinde sensörler bulunan yapışkan yamalar göğse ve bazen kollara veya bacaklara yapışır. Kablolar sensörleri sonuçları görüntüleyen veya yazdıran bir makineye bağlar. EKG, kalbe giden kan akışının azalıp azalmadığını gösterebilir.

Egzersiz stres testleri: Bu testler genellikle kalbin aktivitesi izlenirken koşu bandında yürümeyi veya sabit bir bisiklete binmeyi içerir. Egzersiz, kalbin günlük aktivitelerin çoğunda olduğundan daha sert ve daha hızlı pompalamasına neden olduğundan, bir egzersiz stres testi aksi takdirde gözden kaçabilecek kalp rahatsızlıklarını gösterebilir. Egzersiz yapamıyorsanız, egzersizin yaptığı gibi kalbi etkileyen bir ilaç alabilirsiniz.

Ekokardiyogram: Bu test, kalpteki kan akışını göstermek için ses dalgalarını kullanır. Ayrıca kalbin yapılarının boyutunu ve şeklini de gösterir. Bazen bir egzersiz stres testi sırasında ekokardiyogram yapılır.

Doppler ultrasonografi: Bir sağlık uzmanı vücudunuzun farklı noktalarındaki kan akışını kontrol etmek için özel bir ultrason cihazı kullanabilir. Test sonuçları atardamarlardaki kan akışının hızını gösterir. Bu, daralmış alanları ortaya çıkarabilir.

Ayak bileği-kol indeksi (ABI): Bu test, ayak bileğindeki kan basıncını koldaki kan basıncıyla karşılaştırır. Bacaklardaki ve ayaklardaki atardamarlarda ateroskleroz olup olmadığını kontrol etmek için yapılır. Ayak bileği ve kol ölçümleri arasındaki fark, periferik atardamar hastalığından kaynaklanıyor olabilir.

Kalp kateterizasyonu ve anjiyografi: Bu test koroner arterlerin daralmış veya tıkalı olup olmadığını gösterebilir. Bir doktor genellikle kasık veya bilekte bulunan bir kan damarına uzun, ince ve esnek bir tüp yerleştirir ve bunu kalbe yönlendirir. Boya kateterden kalpteki atardamarlara akar. Boya, test sırasında alınan görüntülerde atardamarların daha net görünmesine yardımcı olur.

Koroner kalsiyum taraması, kalp taraması olarak da bilinir: Bu test, atardamar duvarlarında kalsiyum birikintileri aramak için bilgisayarlı tomografi (BT) görüntülemesini kullanır. Koroner kalsiyum taraması, semptomlarınız olmadan önce koroner arter hastalığını gösterebilir. Testin sonuçları bir puan olarak verilir. Kalsiyum puanı ne kadar yüksekse, kalp krizi riski de o kadar yüksektir.

Diğer görüntüleme testleri: Manyetik rezonans anjiyografi (MRA) veya pozitron emisyon tomografisi (PET) de atardamarları incelemek için kullanılabilir. Bu testler büyük atardamarların sertleşmesini ve daralmasını ve ayrıca anevrizmaları gösterebilir.

Tedavi

Aterosklerozun tedavisi şunları içerebilir:

• Sağlıklı beslenmek ve daha fazla egzersiz yapmak gibi yaşam tarzı değişiklikleri.
• İlaçlar.
• Kalp ameliyatı.
• Kalp ameliyatı.

Bazı kişilerde ateroskleroz için gereken tek tedavi yaşam tarzı değişiklikleri olabilir.

İlaçlar

Birçok farklı ilaç aterosklerozun etkilerini yavaşlatabilir veya hatta tersine çevirebilir. Aterosklerozu tedavi eden ilaçlar şunları içerebilir:

Statinler ve diğer kolesterol ilaçları: Bu ilaçlar, “kötü” kolesterol olarak da adlandırılan düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) kolesterolünü düşürmeye yardımcı olabilir. İlaçlar ayrıca plak oluşumunu da azaltabilir. Bazı kolesterol ilaçları, atardamarlardaki yağ birikintilerinin oluşumunu tersine çevirebilir.
Statinler yaygın bir kolesterol ilacı türüdür. Diğer türler arasında niasin, fibratlar ve safra asidi sekestranları bulunur. Birden fazla kolesterol ilacı türüne ihtiyacınız olabilir.

Aspirin: Aspirin kanı inceltmeye ve kan pıhtılarını önlemeye yardımcı olur. Günlük düşük doz aspirin tedavisi, belirli kişilerde kalp krizi veya felcin birincil önlenmesi için önerilebilir. Birincil önleme, daha önce kalp krizi veya felç geçirmediğiniz anlamına gelir. Daha önce koroner baypas ameliyatı veya stent yerleştirilmiş koroner anjiyoplasti geçirmediniz. Boynunuzda, bacaklarınızda veya vücudunuzun diğer bölgelerinde daha önce tıkalı atardamarlarınız olmadı. Ancak bu tür kalp olaylarını önlemek için günlük bir aspirin alıyorsunuz. Aspirinin bu kullanım için faydası tartışılmıştır. Bir sağlık uzmanıyla görüşmeden günlük aspirin almaya başlamayın.

Tansiyon ilacı: Kan basıncını düşüren ilaçlar aterosklerozu tersine çevirmeye yardımcı olmaz. Bunun yerine hastalıkla ilişkili komplikasyonları önler veya tedavi eder. Örneğin, bazı kan basıncı ilaçları kalp krizi riskini azaltmaya yardımcı olabilir.

Diğer ilaçlar: İlaçlar, ateroskleroz riskini artıran diğer durumları kontrol etmek için kullanılabilir. Diyabet bir örnektir. İlaçlar ayrıca egzersiz sırasında bacak ağrısı gibi aterosklerozun belirli semptomlarını tedavi etmek için de verilebilir.

Fibrinolitik tedavi: Bir atardamardaki pıhtı kan akışını engelliyorsa, sağlık uzmanınız onu parçalamak için pıhtı çözücü bir ilaç kullanabilir. Bu terapi genellikle acil durumlarda kullanılır.

Ameliyat veya diğer prosedürler

Eğer ateroskleroz atardamarınızda ciddi bir tıkanıklığa neden oluyorsa, tedavi etmek için bir prosedüre veya ameliyata ihtiyacınız olabilir.

Ateroskleroz için cerrahi veya prosedürler şunları içerebilir:

Anjiyoplasti ve stent yerleştirilmesi: ayrıca perkütan koroner müdahale olarak da adlandırılır. Bu tedavi tıkalı veya bloke olmuş bir atardamarın açılmasına yardımcı olur. Bir doktor, kateter adı verilen ince, esnek bir tüpü atardamarın daralmış kısmına yönlendirir. Tıkalı atardamarın genişlemesine ve kan akışının iyileştirilmesine yardımcı olmak için küçük bir balon şişirilir. Atardamarın açık kalması için stent adı verilen küçük bir tel örgü tüp kullanılabilir. Bazı stentler atardamarların açık kalmasına yardımcı olmak için ilacı yavaşça serbest bırakır.

Endarterektomi: Bu, daralmış bir atardamarın duvarlarındaki yağ birikimini gidermek için yapılan bir ameliyattır. Tedavi boyundaki atardamarlarda yapıldığında buna karotis endarterektomi denir.

Koroner arter baypas greft (KABG) cerrahisi: Cerrah, kalbin içinde kan için yeni bir yol oluşturmak üzere vücudun başka bir yerinden sağlıklı bir kan damarı alır. Kan daha sonra tıkalı veya daralmış koroner arterin etrafından dolaşır. CABG açık kalp ameliyatıdır. Genellikle sadece çok sayıda daralmış kalp arteri olan kişilerde yapılır.

Yaşam tarzı ve ev ilaçları

Yaşam tarzı değişiklikleri atardamarların sağlıklı kalmasına yardımcı olabilir. Ayrıca aterosklerozu önleyebilir veya yavaşlatabilir. Amerikan Kalp Derneği bu sekiz kalp sağlığı ipucunu öneriyor:

Sigara, elektronik sigara veya tütün ürünleri kullanmayın: Ayrıca sigara dumanından uzak durun. Sigara içmek atardamarlara zarar verir. Sigara içmek koroner arter hastalığı için önemli bir risk faktörüdür. Nikotin kan damarlarını sıkılaştırır ve kalbi daha fazla çalışmaya zorlar. Sigara içmemek, kalp krizi gibi ateroskleroz komplikasyonlarının riskini azaltmanın en iyi yollarından biridir.

Düzenli egzersiz yapın: Aktif kalmak vücudu sağlıklı tutar. Haftanın çoğu günü günde en az 30 dakika egzersiz yapın. Sağlık ekibinizle sizin için en iyi egzersiz miktarı ve türü hakkında konuşun.

Sağlıklı bir kiloda kalın: Aşırı kilolu olmak, aterosklerozdan kaynaklanan koroner arter hastalığı riskini artırır. Az miktarda kilo vermek bile riski azaltmaya yardımcı olabilir. Sağlık uzmanınıza sizin için en iyi kilonun ne olduğunu sorun.

Sağlıklı besinler tüketin: Meyve, sebze ve tam tahılları seçin. Tuz ve doymuş yağları sınırlayın. Tuz ve yağ miktarını kontrol etmek için besin etiketlerini okuyun.

Stresi yönetin: Stresi azaltmanın yollarını bulun. Bazı fikirler daha fazla egzersiz yapmak, farkındalık uygulamak ve destek gruplarında başkalarıyla bağlantı kurmaktır. Veya yoga veya derin nefes almayı deneyin. Bu rahatlama uygulamaları kan basıncını geçici olarak düşürebilir ve ateroskleroz geliştirme riskini azaltabilir.

Kan basıncını, kan şekerini ve kolesterolü kontrol altına alın: Yaşam tarzınızda değişiklikler yapın ve ilaçları belirtildiği şekilde alın. Düzenli sağlık kontrolleri yaptırın.

Alkolü sınırlayın: Alkol içmeyi seçerseniz, bunu ölçülü yapın. Sağlıklı yetişkinler için bu, kadınlar için günde bir içkiye kadar ve erkekler için günde iki içkiye kadar anlamına gelir.

İyi uyuyun: Kötü uyku kalp hastalığı ve diğer sağlık sorunları riskini artırabilir. Yetişkinler günde 7 ila 9 saat uyumayı hedeflemelidir.

Alternatif tıp

Bazı yiyecekler ve bitkisel takviyeler kolesterolü ve kan basıncını düşürmeye yardımcı olabilir. Bu iki durum ateroskleroz gelişimi için önemli risk faktörleridir. Ateroskleroz için olası alternatif tıp ürünleri şunlardır:

• Alfa-linolenik asit.
• Arpa.
• Beta-sitosterol, takviyelerde bulunur ve bazı margarinlere eklenir.
• Sarı psyllium, tohum kabuğunda ve bazı lif takviyelerinde bulunur.
• Kakao.
• Balık yağı.
• Sarımsak.
• Yeşil çay.
• Yulaf kepeği, yulaf ezmesinde ve tam yulafta bulunur.
• Sitostanol, takviyelerde bulunur ve bazı margarinlere eklenir.

Ateroskleroz tedavinize takviyeler eklemeden önce sağlık uzmanınızla görüşün. Bazı takviyeler ateroskleroz ilaçlarının çalışma şeklini değiştirir. Bu zararlı yan etkilere neden olabilir.

Randevunuza hazırlanmak

Aterosklerozunuz olabileceğini düşünüyorsanız veya ailenizde kalp hastalığı öyküsü varsa, sağlık kontrolü için randevu alın. Kolesterol testine ihtiyacınız olup olmadığını sorun.

Randevunuza hazırlanmanıza yardımcı olacak bazı bilgiler:

Ne yapabilirsiniz?

Randevu öncesi kısıtlamalara dikkat edin: Randevu aldığınızda, ziyaretinizden önce yapmanız gereken bir şey olup olmadığını sorun. Örneğin, kolesterol testinden birkaç saat önce bir şey yememeniz veya içmemeniz söylenebilir.

Herhangi bir belirti varsa yazın: Aterosklerozla ilişkili görünmeyenleri ekleyin. Göğüs ağrısı veya nefes darlığı gibi semptomlarınız varsa her zaman sağlık ekibinize bildirin. Bu tür bilgiler tedaviyi yönlendirmeye yardımcı olur.

Önemli kişisel bilgilerinizi yazın: Ailenizde yüksek kolesterol, kalp hastalığı, felç, yüksek tansiyon veya diyabet geçmişiniz varsa ekleyin. Ayrıca, herhangi bir büyük stres veya yakın zamanda yaşamınızda değişiklik olup olmadığını da not edin.

Tüm ilaçların bir listesini yapın: Aldığınız vitaminler veya takviyeler. Dozajları ekleyin.

Yanınıza birini alın: Mümkünse. Sizinle birlikte gelen biri sizin unuttuğunuz veya kaçırdığınız bir şeyi hatırlayabilir.

Konuşmaya hazır olun: beslenme ve egzersiz alışkanlıklarınız. Zaten sağlıklı beslenmiyorsanız veya egzersiz yapmıyorsanız, sağlık ekibiniz size nasıl başlayacağınız konusunda ipuçları verebilir.

Sorulacak soruları yazın: sağlık uzmanınıza danışın.

Ateroskleroz için sağlık uzmanınıza sormanız gereken bazı temel sorular şunlardır:

• Hangi testlere ihtiyacım olacak?
• En iyi tedavi hangisidir?
• Hangi besinleri yemeli, hangilerini yememeliyim?
• Uygun egzersiz seviyesi nedir?
• Kolesterol testine ne sıklıkla ihtiyacım var?
• Önerdiğiniz birincil tedaviye alternatifler nelerdir?
• Reçetelediğiniz ilacın jenerik bir seçeneği var mı?
• Başka sağlık sorunlarım da var. Bunları birlikte en iyi şekilde nasıl yönetebilirim?
• Bir uzmana görünmeli miyim?
• Yanımda götürebileceğim broşürler veya başka basılı materyaller var mı? Hangi web sitelerini önerirsiniz?

Başka sorularınız varsa sormaktan çekinmeyin.

Doktorunuzdan ne beklemelisiniz?

Sağlık ekibiniz muhtemelen birçok soru soracaktır, bunlar arasında şunlar yer alır:

• Ailenizde yüksek kolesterol, yüksek tansiyon veya kalp hastalığı öyküsü var mı?
• Beslenme ve egzersiz alışkanlıklarınız nasıl?
• Herhangi bir biçimde sigara veya tütün kullanıyor musunuz veya kullandınız mı?
• Yürürken veya dinlenirken göğüs ağrısı veya bacaklarınızda rahatsızlık veya ağrı hissediyor musunuz?
• Felç mi geçirdiniz, vücudunuzun bir tarafında açıklanamayan uyuşma, karıncalanma, güçsüzlük mü yaşadınız ya da konuşmada zorluk mu çektiniz?

Bu arada neler yapabilirsiniz?

Sağlıklı yaşam tarzı değişiklikleri yapmak için asla erken değildir. Sağlıklı beslenin, aktif olun, daha fazla egzersiz yapın ve sigara veya elektronik sigara kullanmayın. Bunlar, kalp krizi ve felç gibi ateroskleroz ve komplikasyonlarına karşı kendinizi korumanın basit yollarıdır.